Inbreuk
Inbreuken zijn schendingen van regelgeving zonder of met beperkte schade aan de ruimtelijke ordening. Op het terrein worden bouw-inbreuken door bevoegde verbalisanten vastgesteld in een verslag van vaststelling. De bouwinbreuken worden opgesomd in art. 6.2.2 VCRO.
Deze inbreuken werden uit het strafrecht gehaald (gedepenaliseerd). Zij kunnen alleen door het Gewest bestraft worden met een exclusieve bestuurlijke geldboete die maximum 400.000 euro bedraagt.
Misdrijf
Alle andere schendingen zijn bouwmisdrijven (art. 6.2.1 VCRO). Ze worden vastgesteld in een proces-verbaal. Hiervoor blijft het strafrecht als sanctie-instrument mogelijk, al zijn er ook andere pistes. .
Het is de procureur des Konings die, na ontvangst van het proces-verbaal waarin een bouwmisdrijf wordt vastgesteld, beslist om al dan niet over te gaan tot strafrechtelijke behandeling. Hiertoe beschikt de procureur des Konings over een periode van 180 dagen, eventueel verlengd met een aanvullende periode van maximaal 180 dagen.
Beslist de procureur des Konings tijdig om het bouwmisdrijf niet strafrechtelijk te behandelen, dan wordt het dossier overgemaakt aan de afdeling Handhaving om een alternatieve bestuurlijke geldboete (met een maximum voorzien van 2000.000 euro) op te leggen. De beslissing om niet strafrechtelijk te behandelen houdt het verval van de strafvordering in.
Beslist het parket om wel strafrechtelijk te behandelen, dan kan dit leiden tot strafrechtelijke geldboeten en/of gevangenisstraffen, tot een strafrechtelijke minnelijke schikking of tot een seponering. De oplegging van een bestuurlijke geldboete is in dit geval uitgesloten.
Als de procureur des Konings nalaat om tijdig een beslissing te nemen en mee te delen aan de afdeling Handhaving, dan is de oplegging van een bestuurlijke geldboete eveneens uitgesloten.
Naast het parket kan ook de stedenbouwkundig inspecteur of de burgemeester het herstel via de gerechtelijke procedure vorderen. Als de procureur des Konings deze vordering niet overneemt, kunnen de overtreders voor de burgerlijke rechtbank gedagvaard worden.